Introdución

Unha escala pentatónica, pentafónica ou pentáfona​, en música, é unha escala ou modo musical constituído por unha sucesión de cinco sons, alturas ou notas diferentes dentro dunha oitava.

Aínda que existen moitas variedades, con semitóns (hemitónicas) e sen semitóns (anhemitónicas) só imos tratar estas últimas, que son as máis próximas ao noso repertorio cotián (música tradicional, infantil, música culta e popular urbana).

Exemplo de escalas hemitónicas

Estas escalas xaponesas conteñen semitóns, no caso da Hirajoshi dous semitóns. Aínda que nalgunhas composicións de temática xaponesas poden aparecer (Madame Butterfly, Puccini) están circunscritas ao contexto da música tradicional xaponesa, música coa que apenas temos contacto (ex. Sakura, escala Hirajoshi).

Exemplo de escalas anhemitónicas

A escala slendro utilízase no gamelán xavanés, que tanto influíu na música de Debussy ala súa escoita nas exposicións universais de París de 1889 e 1890. Non só no exotismo superficial senón na súa estrutura, textura e modalidade. Pagodes

Trátase do 5º modo da escala pentatónica.

A escala pentatónica maior e os seus modos

A escala pentatónica coa que imos traballar é a que lle eliminamos o tritón e, por tanto, os semitóns:

Escala pentatónica

Se utilizamos as notas negras do piano obteremos tamén a escala pentatónica maior (nota fa♯)  e os seus modos.

Cal é a sonoridades desta escala?

Tríades que podemos crear nesta escala:

Intervalos coas notas salteadas.

Intervalos propios desta escala:

A sonoridade da escala pentatónica está moi marcada pola presenza dos intervalos de 5ª e 4ª. A sonoridade chinesa que se lle atribúe refírese a este son de quintas paralelas.

Por outra banda, desde o punto de vista harmónico, calquera combinación de son que fagamos sempre producirá un resultado sen tensións harmónicas ao carecer do intervalo de semitón, que da orixe á tensión da dominante coa tónica. Esta ausencia da sensible.

Na música popular chinesa esta é unha das súas principais escalas.

Os modos da escala pentatónica

Modo	Nome	Notas	teclas negras
I	Maior
II	Exipcia
III	Man Gong
IV	Slendro, Ritusen, escala yo
V	menor

A escala pentatónica arredor do mundo

Estas escalas están presentes en tódalas culturas e prácticas do mundo.

• Cancións infantís.
• Na música tradicional de:
  • Países con importante substrato celta (Escocia, Irlanda, Bretaña…),
  • Na música de África occidental,
  • Na tradición musical afrocaribeña
  • Melodías tradicionais dos países andinos
  • Música folclórica de Estados Unidos,
  • Na música tradicional de Greza, da rexión do Epiro ao noroeste de Greza, do sur de Albania, nas terras altas dos montes Tatras ao sur de Polonia, en Hungría, no canto joik dos lapóns, en melodías de Corea, Xapón, China e Vietnam.
• Nos espirituais afroamericanos, na música gospel, o jazz, o blues e o rock.

A música clásica, sobre todo a través d influencia da música popular, tamén utiliza este tipo de escalas.

Dvořák, inspirado pola música nativa americana e checa

Bartók e Kodály pola música húngara

Debussy e Ravel pola música do gamelán

Puccini pola música xaponesa (Madame Butterfly)

Outra das utilizacións da escala pentatónica é a da educación musical. Varios dos métodos máis coñecidos de pedagoxía musical (Kodály, Orfff, Waldorf) utilizan estas escalas para a improvisación ou a entoación polas súas característica e vantaxes.

Vantaxes da escala pentatónica

• Versatilidade. Pódese tocar en tonalidades maiores e menores, sobre unha rolda de blues. Como tódalas súas notas soan ben, son consoantes, serve para improvisar en case calquera situación.
• Fácil de tocar. Os patróns desta escala son fáciles de memorizar e transportar a case calquera tonalidade.
• Música modal. Como tódalas escalas maiores (Lidia, Mixolidia e eolia) conteñen a escala pentatónica permite improvisar tamén sobre a música modal.